SUQROT KIM BO'LGAN ?

Suqrot haqiqatan donishmand va o�zining mutaqil fikriga ega bo�lgan inson edi. Lekin Suqrotning o�zi, chinakam donishmandlik �o�zini sariq chaqaga ham arzimasligini anglashdadir, deb uqtiradi. U yunonistonda taxminan eramizdan avvalgi 470- yilda tug�ilgan. Uning hayoti haqida ma�lumot juda kam. U o�zidan keyin hech qanday asar qoldirmadi. Uning shogirdi Aflotun ustozi Suqrot ta�limotini va g�oyalarini muiloqot shaklida bayon qilib bergan. Aflotun ta�kidlashicha, Suqrot butun vaqtini afina bozorlarida, o�z so�zini tinglashga rozi bo�lgan har qanday odam bilan gaplashib o�tkazardi. U, ayniqsa biror masalada o�zining qat�iy fikriga ega bo�lganlar bilan suhbatlashishni yoqtirardi. Suqrot bunday odamlarni yo�l yo�lakay savol berib, ularni gaplashishga ko�ndirar, so�ng esa ularning johil yoki oqil ekanligini aniqlardi.
Suqrotning asosiy g�oyasi �o�z o�zingni anglab yet�qoidasi bo�lgan. Eramizdan avvalgi 399-yilda dushmanlar uni Afina yoshlarini buzishda va diniy majburiyatlarni mensimaslikda ayblab, sudga chaqiradi. U o�ziga o�lim jazosi berilganini bilgani holda, o�zini haqiqatni topishga bag�ishlab, avvalgidek yashayverish darkorligini bayon etadi. Suqrot o�zining so�nggi kunini ham do�stlari bilan jonning abadiyligi va (oxiratning borligi) haqidagi masalani muhokama qilgan holda hibsda o�tkazdi.

Aristotel (Arastu) o�z zamonasining buyuk faylasuflaridan edi. U Aleksandr Makedonskiyning ustozi ham edi. Arastu faylasuf Suqrot huzurida 20 yilga yaqin ta�lim oldi Aflotun vafot etgandan so�ng Aristotel uning ta�limotini rivojlantirdi. U amalda inson duch keladigan muammolar bilan qiziqardi. Aql qay tarzda ishlaydi ? Haqiqat qayerdayu uolg�on qayerdaligini qanday ajratishimiz mumkin? Hokimiyatning qanday shakli afzalroq? , kabi o�ziga savollar berardi. Arastu atrof muhitni kuzatgan va dalil to�plagan holda bu savollarga javob izlardi. U har bir hodisa o�zining mantiqiy izohiga ega deb bilardi va tadqiqotlar hamda kuzatishlardan hukm chiqaradigan olimlar qatorida edi.
Arastu o�z maktabiga asos soladi va uni �Litseum� deb nomlaydi. U har bir kishi yaxshi va foydali yashab o�tish imkoniyatini bilish yo�li bilan olamda o�z o�rnini egallashi mumkinligiga ishontirishga urinadi.
Guvohlik berishlaricha, Arastu astronomiya, fizika, zooligiya, poeziya, notiqlik san�ati, biologiya, mantiq, siyosat, boshqaruv, axloq odob ilmlari bo�yicha to�rt yuzga yaqin asar yozgan. Arastu asarlarini butun jahondagi olimlar yuzlab yillar mobaynida o�qib o�rganishmoqda.

Qadimgi yunoniston ko�lap buyuk insonlar vatanidir. Ular orasida eng e�tiborlilaridan biri eramizdan avvalgi VI asrda (taxminan 570-500 yillar)yashab o�tgan Pifagordir. Pifagor g�oyaviy targ�ibotchi- ya�ni voiz, matematik va faylasuf bo�lgan. Uning g�oyalari va e�tiqodiga qarshi chiqqanlar ko�pligi boisidan u o�z vatani Yunonistonni tark etib janubiy Italiyaga ko�chishga majbur bo�ladi.
Pifagor ta�limoti nimasi bilan bu qadar g�ayritabiy bo�lgan? U ruhning o�lmasligi va bir tanadan boshqa tanaga o�tadi deb ishongan. Boshqacha aytganda, uning fikricha, O�limdan so�ng jannatga kirolmagan ruhlar boshqa odamlar va hayvonlar tanasiga o�tadi. Shu bois u o�z shogirdlariga go�sht yeyish va jonliq qurbon qilishni taqiqlagan. Bundan tashqari Pifagor izdoshlari va pifagorchilar boshqa turdagi g�alati qoidalarga ham qat�iy rioya qilishgan. Masalan ular sukut saqlashi va sharob ichmasligi shart edi. Pifagorning bu g�oyalarning ba�zilari soda va hatto bema�ni tuyulishi mumkin, albatta. Biroq u fanga juda katta hissa qo�shganligini unutmaslik kerak. U torlar tovushining past balandligi matematik jihatdan uning uzunligiga bog�liqligini kashf etdi. Uning ta�limotiga ko�ra koinotda mavjud bo�lgan jamiki narsa- hodisalar asosida sonlar va raqamlar yotadi.
Pifagorchilar quyosh sistemasiga oid nazariyani ham yaratishdi.Xususan geometriyaning fan sifatida shakllanishiga hissa qo�shdi. Ularning bu sohadagi nazariyalari haqiqatga ancha yaqin edi. Bulardan tashqari Pifagor teoremasi deb atalgan to�g�ri burchaki uchburchakka oid qonunni hamma biladi.

G�arb filosofiyasining asoschisi deb Platonni hisoblaydilar.U Afinada tug�ilgan dastlabki ta�limni Suqrotdan oldi. Platon 30 yoshidan boshlab sayohatga chiqadi va O�rta yer dengizi atrofidagi juda ko�plab shaharlarda bo�lib u yerlardagi faylasuflar bilan uchrashgan. Miloddan avvalgi 388 yilda Afinaga qaytganidan so�ng o�qituvchi bo�lishga qaror qiladi. Keyingi yilda u Akademiya deb atalgan maktabga asos soldi. Platon �Ta�limot haqidagi g�oya� ni yaratdi va uning bizgacha arab tilidagi tarjimasi yetib kelgan.
Platon o�z davridagi ba�zi olimlardan, jumladan Arximeddan farqli holda matematika ilmini barcha narsaning kaliti deb hisoblagan, ammo amalda matematikaga qiziqmagan.

Arximed qadimgi grek olimi, fizik va matematik bo�lib, fanga katta hissa qo�shgan.
Arximed taxminan miloddan avvalgi 287 qadimgi yunon mustamlakasi bo�lgan Sirakuzadagi Sitsiliya orolida tug�ilgan. U juda mohir matematik bo�lib, Misrning Aleksandriya shahridagi Muzeume maktabida ta�lim olgan. U ko�pincha jismlarning suvda suzishi va suyuqliklarni o�rganish bilan shug�ullanadi. Arximedning ochgan qonunlari uning yanada mashhur bo�lishiga olib keldi. Ko�pchilikka ma�lum bo�lgan �Arximed kuchi � yoki � Arximed qonuni � deb nomlangan qonun fizika fanida alohida o�rin egallaydi. U yana Richag qonunlarini ochgan. Miloddan avvalgi avvalgi 212 yilda Rimliklar Sirakuzani bosib olgandan so�ng Arximed o�ldirilgan.

ARXIMED HAQIDA AFSONA

Arximed, itarib chiquvchi kuch jism hajmi qadarli suyuqlik og�irligiga teng, degan xulosaga qanday kelgani haqida afsona bor.

U Sirakuza podshosi Gieron (eramizdan 250 yil oldin) tomonidan o�ziga berilgan masala ustida fikr yuritdi. Gieron podsho oltin toj yasagan ustaning to�g�riligini tekshirishni Arximedga buyurdi. Tojning og�irligi uni yasashga berilgan oltin og�irligiga teng bo�lsa ham, podsho tojni oltinda arzon metallar qorishmasidan yasalgan va uni unga berilgan sof oltin og�irligiga teng bo�lishi uchun kattaroq qilgan, deb shubhalangan. Arximedga esa tojni sindirmay uning takibida aralashma bor yoki yo�qligini aniqlash vazifasi berilgan edi. Arximedga qanday usuldan foydalanish aniq ma�lum emas edi. Dastlab u bir bo�lak oltinning og�irligidan 19,3 marta ortiqligini aniqladi. Boshqacha aytganda, Oltinning zichligi suv zichligidan 19,3 marta katta.
Arximed toj yasalgan modda zichligini topishi kerak edi. Agar bu zichlik suv zichligidan 19,3 marta katta bo�lsa, u holda toj sof oltindan bo�ladi, aks holda undan katta yoki kichik qiymat chiqsa toj sof oltindan qilinmagan, degan xulosaga keladi. Tojni og�irligini topish oson, ammo uning hajmini qanday topish kerak? Toj shakli juda murakkab bo�lgani uchun Arximedni shu narsa qiynadi. Bu masalada Arximed ko�p kunlar bosh qotirdi. Kunlardan bir kun u hammomda suvga to�la vannaga tushganda bir qancha suv vannadan tashqariga to�kiladi, birdan masalani yechishga imkon beradigan fikr keladi. O�zining kashfiyotidan shodlangan Arximed: �Evrika!!!�, �Evrika� ya�ni �Topdim !� �Topdim !� �deb xitob qiladi.
Uning topgan narsasi shundan iborat edi: har qanday jism suvga botirganda o�zining hajmiga teng bo�lgan suvni siqib chiqaradi.
Arximed dastlab tojni suvga to�la idishga botirib tojning hajmini aniqladi. tojning og�irligini shu tojning hajmiga teng bo�lgan suvning og�irligi bilan taqqosladi. Agar toj og�irligi uning hajmiga teng bo�lgan suv og�irligidan 19,3 marta katta bo�lsa u sof oltindan bo�lishi kerak. Boshqacha aytganda, tojning zichligini aniqlab, uni sof oltin zichligi bilan solishtirdi. Natijada podshoning savoliga javob topib, tojning zichligi sof oltin zichligiga teng emasligini aniqlagach. Shu bilan ustaning aldagani fosh etildi, fan esa ajoyib kashfiyot bilan boyidi.